.bmp)
Διαβάστε αυτό το άρθρο και ειδικά τους "Σέρβικους αφορισμούς" μαύρου χιούμορ στο τέλος.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο Έψιλον της Κυριακής. ----------------------------------------------------------------
Ταινία: GOOD BYE, HOW ARE YOU? (σερβικοί αφορισμοί) Ντοκιμαντέρ
ΣΕΡΒΙΚΟΙ ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ: ΤΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡ
ΚΕΙΜΕΝΟ / ΑΡΗΣ ΜΑΛΑΝΔΡΑΚΗΣ
«Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει» λέει ένα γνωστό ελληνικό γνωμικό. Στη γειτονική Σερβία, πάλι, δεν τα τσακίζει απλώς. Τα... αλέθει κανονικά, με τις πιο ευφυείς και ανατρεπτικές μεθόδους που μπορείτε να φανταστείτε! Οι σατιρικοί αφορισμοί αποτελούν μεγάλη λαϊκή παράδοση στη γειτονική χώρα και ένα από τα καλύτερα αντίδοτα για όσα στραβά, κακά και ανάποδα τους επιφυλάσσει η ζωή. Πρόκειται για «κοφτερά» γνωμικά που τα χαρακτηρίζει μια νοηματική αντιστροφή στο τέλος: «Μερικοί αστυνομικοί δεν θέλουν να δέρνουν τους διαδηλωτές. Προτιμούν να τους πυροβολούν», λέει ένας αφορισμός. Ενας άλλος προσθέτει: «Κατάλαβα ότι ο χρόνος είναι χρήμα. Ποτέ δεν είχα χρόνο να φάω».
Δημιουργήματα «ανωνύμων», με εξαιρετικό ταλέντο στην παρατήρηση και τον σχολιασμό, οι σερβικοί αφορισμοί απομυθοποιούν τα κυρίαρχα στερεότυπα, τα βαρύγδουπα λόγια, τα φουσκωμένα οράματα, τα πομπώδη ψεύδη της εξουσίας. Χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να σαρκάσουν και να αμυνθούν στην τρέλα της πολιτικής. Αυτές οι «μισές αλήθειες» που στην πραγματικότητα λένε... μια αλήθεια και μισή, αποτελούν το κεντρικό θέμα ενός ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε στο φετινό 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ecofilms στη Ρόδο. Με τίτλο «Goodbye, how are you?» («Αντίο, πώς είσαι;»), που παραπέμπει στο μηχανισμό της αντιστροφής του νοήματος (και στην ειρωνεία που κρύβεται πίσω από αυτό).
Με σεναριογράφο και σκηνοθέτη τον Σέρβο Boris Mitic, η ταινία αποτελεί ένα φόρο τιμής σε αυτή τη σατιρική προφορική παράδοση, συνθέτοντας, ταυτόχρονα, ένα χιουμοριστικό πορτρέτο της ίδιας της χώρας του. Συνδυάζοντας δημιουργικά την αφήγηση με ένα ετερόκλητο οπτικό υλικό, ο σκηνοθέτης καταφέρνει να μεταγγίσει την καυστική σάτιρα των αφορισμών στις κινηματογραφικές εικόνες. Την ίδια στιγμή, αντλεί από αυτές το παράδοξο που εκπέμπουν για να το «δέσει» με το παράδοξο των αφορισμών: «Ο εχθρός μας αιφνιδίασε ξανά. Περιμέναμε ότι θα επιτίθετο αυτός πρώτος!» ακούγεται σε κάποια σκηνή, ενώ την ίδια στιγμή στην οθόνη προβάλλονται επίκαιρα από τη διάρκεια του αιματηρού εμφυλίου πολέμου στη χώρα. «Ανησυχούμε πολύ για τη νεολαία μας. Θέλουν να πάρουν τις δουλειές μας» ακούγεται κάπου αλλού, ενώ προβάλλονται home video από νεανικά πάρτι στο Βελιγράδι.
Οι εικόνες που συνοδεύουν -καταιγιστικά!- τους αφορισμούς, προέρχονται από πλούσιο αρχειακό υλικό 100 και πλέον εθνικών και τοπικών τηλεοπτικών σταθμών, από λέσχες κινηματογραφιστών, home videos από γάμους, βαφτίσια και άλλες στιγμές της καθημερινής ζωής, καθώς και λήψεις που έκανε ο ίδιος ο σκηνοθέτης για τις ανάγκες της ταινίας. «Προσπάθησα, με τη γλώσσα του κινηματογράφου, να δημιουργήσω κάτι ανάλογο με ό,τι καταφέρνουν αυτοί οι άνθρωποι χρησιμοποιώντας το λόγο», λέει ο Boris Mitic. «Κυνήγησα με την κάμερα παράδοξες εικόνες που μπορείς να συναντήσεις τυχαία στο δρόμο. Εκανα 50.000 χιλιόμετρα στους "πίσω δρόμους" της Σερβίας και χρειάστηκε ένας ολόκληρος χρόνος για να "ζευγαρώσω" το υλικό που συγκέντρωσα με τους ανάλογους αφορισμούς, ώστε να ανταποκρίνεται στο πνεύμα τους». Τι τον έβαλε όμως στο «τριπάκι» να κάνει αυτό το, δύσκολο κατασκευαστικά, ντοκιμαντέρ; Η απάντηση είναι ότι ήθελε να αποδώσει ένα φόρο τιμής στην εξαιρετική υπονόμευση που επιχειρούν οι επιγραμματιστές με τις ατάκες τους. Κατά τη γνώμη του, είναι ιδανικοί εκφραστές της καίριας διατύπωσης, της χλεύης, αλλά και της φιλοσοφίας που συμπυκνώνονται σε λίγες μόνο λέξεις: «Είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε για τα ιδανικά μας, αλλά δόξα τω Θεώ, δεν πιστεύουμε πιά σε τίποτα».
Σύμφωνα με τον Boris Mitic, οι σατιρικοί αφορισμοί στη χώρα του είναι αποτέλεσμα μιας παιχνιδιάρικης προφορικής παράδοσης, που τα τελευταία 50 χρόνια βασίζει ένα μεγάλο μέρος της έμπνευσής της στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι. Εκφραστές και δημιουργοί των αφορισμών είναι άνθρωποι από κάθε κοινωνική βαθμίδα και επαγγελματική κατηγορία: οδοντίατροι, ταχυδρόμοι, οινοποιοί, ψυχίατροι, εργάτες, πολιτικοί που έγιναν αντιφρονούντες, αντιφρονούντες που έγιναν πολιτικοί κ.ό.κ. «Ο λόγος που οι αφορισμοί αυτοί είναι τόσο διαδεδομένοι και δημοφιλείς, είναι γιατί είναι ψυχοθεραπευτικοί -για το δημιουργό τους, και για τον ακροατή. Μπορεί να μη διώχνουν το πρόβλημα, αλλά το γελοιοποιούν μέσω του σαμποτάζ που επιχειρούν στην περιγραφή. Ετσι, το κάνουν να μοιάζει λιγότερο δραματικό και επίφοβο. Μου αρέσει που αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι επιτηδευμένοι. Δεν έχουν την πρόθεση να δώσουν παιδαγωγικά μαθήματα και ξέρουν ότι αυτό που καυτηριάζουν δεν πρόκειται να αλλάξει έτσι κι αλλιώς. Αλλά αυτό δεν τους κάνει να σιωπούν. Καταφεύγουν, λοιπόν, σε μια γλωσσική άσκηση μέσω της οποίας φθάνουν στη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων. Είναι αυτό που εγώ ονομάζω "σατιρική αλήθεια". Ο ελιγμός του νοήματος στο φινάλε, υπάρχει πάνω απ' όλα για τη χαρά του παιχνιδιού -των λέξεων και των εννοιών. Θυμίζει περίτεχνη ντρίμπλα στο ποδόσφαιρο και είναι ένα είδος αντίστασης ενάντια στην υποκρισία της εξουσίας και στην κοινοτοπία της καθημερινής γλώσσας».
Τι ρόλο παίζουν, τελικά, οι λέξεις στη σύγχρονη επικοινωνία; Είναι μια πλάκα για να σκεπάσουν κάποιοι τις ανείπωτες αλήθειες, ή μήπως (έπρεπε να) είναι το φωτεινό πλαίσιο μέσα στο οποίο η «γυμνή» αλήθεια εκτίθεται; Η απάντηση, και ο επίλογος, ανήκουν στον Boris Mitic: «Συχνά δίνω ένα μικρό δώρο σε ανθρώπους που γνωρίζω: ένα μαγνητάκι ψυγείου με το κυριλλικό αλφάβητο. Τα πάντα βρίσκονται εκεί μέσα και όλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελεύθερα. Ως καθηγητής στην ανάλυση προπαγάνδας, που συμβαίνει επίσης να είμαι, με αρκετά χρόνια πείρας σε διεθνή ειδησεογραφικά δίκτυα, αηδιάζω όλο και περισσότερο με τη διαστροφική, συγκαλυμμένη χρήση της γλώσσας από την εξουσία. Στους αφορισμούς, αντίθετα, η συγκάλυψη οδηγεί σε μια χαμογελαστή αποκάλυψη».
[ΒΟΧ -1 -ΚΑΤ' ΕΠΙΛΟΓΗΝ, ΟΣΑ ΧΩΡΕΣΟΥΝ!!!!!!!!!!!!]
Το στοιχείο που διαφοροποιεί ριζικά τους σερβικούς αφορισμούς από τις κλασικές παροιμίες, είναι ο αμφίσημος λόγος τους, τα... αιφνιδιαστικά λογοπαίγνια και οι θανατηφόρες δόσεις μαύρου χιούμορ που περιέχουν. Ενας ανελέητος σαρκασμός, που όμως μεταφέρει ισχυρά ανθρωπιστικά μηνύματα. Ολοι οι αφορισμοί έχουν ανοιχτό τέλος, αφήνοντας στον άλλο να βγάλει το συμπέρασμα. Βασική επιδίωξη των Σέρβων επιγραμματοποιών είναι να δημιουργήσουν έναν ανορθόδοξο σχολιασμό, αντί της όποιας ηθικής διδαχής. Οι αφορισμοί «θέριεψαν» στα χρόνια του Τίτο, όταν έγιναν ένας καλά καμουφλαρισμένος τρόπος για να ασκήσουν κριτική στο καθεστώς. Πολλοί ερασιτέχνες επιγραμματοποιοί «φύτρωσαν» τότε στις παρέες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα κίνημα που είναι γνωστό στη Σερβία ως «Αφοριστικός Κύκλος του Βελιγραδίου». Μετά τη δεκαετία του '80, ο αιματηρός εμφύλιος στην -τέως- Γιουγκοσλαβία προμήθευσε τα μέλη αυτού του κύκλου με μια νέα (όσο και τραγική) γκάμα θεμάτων: εμφύλιος πόλεμος, εθνοκάθαρση, βομβαρδισμοί, ειρηνευτικές αποστολές, διεφθαρμένοι πολιτικοί, ανέγγιχτη τοπική μαφία κ.λπ.
1. * Φοβάμαι αυτόν τον άνθρωπο. Πάλι δούλεψε σήμερα.
2. * Σε μια σύγκρουση με την αστυνομία, λίγοι διαδηλωτές τραυματίστηκαν ελαφρά. Οι υπόλοιποι πήραν αυτό που τους άξιζε.
3. * Η αστυνομία πυροβόλησε στον αέρα. Αρκετοί ιπτάμενοι διαδηλωτές έπεσαν νεκροί.
4. * Ο αστυνόμος που ξυλοφόρτωσε το διαδηλωτή θα αποβληθεί από το σώμα, γιατί η ΕΔΕ αποκάλυψε ότι δεν είχε ξανακάνει κάτι τέτοιο στο παρελθόν.
5. * Η αλήθεια δεν θα έχει πού να κρυφτεί. Γιατί δεν είναι πουθενά καλοδεχούμενη.
6. * Ο εγκληματίας πολέμου διπλοπαρκάρισε. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να μείνει ατιμώρητο σε αυτή τη χώρα.
7. * Μετά από όλες αυτές τις πολιτικές αντιπαραθέσεις είναι καιρός να γυρίσουμε στην κανονική μας ζωή. Τον πόλεμο.
8. * Εχεις ελευθερία λόγου; Ναι, αλλά θα προτιμούσα να μην το συζητήσουμε από το τηλέφωνο.
9. * Πίσω από κάθε επιτυχημένο άνδρα βρίσκεται μια γυναίκα που δουλεύει πίσω απ' την πλάτη του.
10. * Κατέβασα το πορτρέτο του ηγέτη. Τώρα κοιτάζω άδειους τοίχους.
11. * Η επανάσταση τρώει τα παιδιά της. Ο,τι δεν τρώγεται έγκαιρα, αλλοιώνεται.
12. * Χάσε το επιπλέον βάρος! Πέταξε τον εγκέφαλό σου.
13. * Η κυβέρνηση κερδίζει τη μάχη κατά της φτώχειας. Οι υπουργοί μας συνεχίζουν να πλουτίζουν.
14. * Ποτέ δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη των πράξεών μας. Δεν είμαστε τρομοκρατική οργάνωση.
15. * Ο πρωθυπουργός δεν εργάζεται τα Σαββατοκύριακα. Είναι η συμβολή του στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος.
16. * Δημοκρατία είναι όταν λες αυτό που δεν τολμάς ούτε να το σκεφθείς.
17. * Μόνο αυτοί που πίστεψαν τις διαδόσεις ότι δεν υπάρχει αρκετή τροφή πέθαναν από πείνα.
18. * Ολη μου η ζωή κατάντησε σπίτι - γραφείο, γραφείο - σπίτι. Και για να κάνω τα πράγματα χειρότερα -δεν έχω σπίτι και δεν έχω δουλειά.
19. * Οταν επέστρεψα από την ανάκριση η μάνα μου με αναγνώρισε αμέσως. Η καρδιά της έλεγε ότι ήμουν εγώ.
20. * Δεν συμφωνώ μαζί σου, αλλά επειδή είμαι μετριοπαθής, θα σου επιτρέψω να συμφωνήσεις μαζί μου.
21. * Πρέπει να συγχωρούμε τους εχθρούς μας, και μετά να τους καταστρέφουμε ως φίλοι.
22. * Θέλαμε να δώσουμε ένα τέλος σε αυτό τον πόλεμο όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Για αυτό τον αρχίσαμε πρώτοι.
23. * Δεν θα ανακοινώσουμε τα ονόματα των νεκρών στρατιωτών. Ηταν όλοι τους πολύ συνεσταλμένοι τύποι.
24. * Με την άφιξη των διεθνών παρατηρητών, ο αριθμός των εγκλημάτων πολέμου αυξήθηκε. Πάντα θέλουμε να επιδεικνυόμαστε μπροστά στους ξένους.
25. * Η απόσταση ανάμεσα στο σήμερα και το λαμπρότερο μέλλον μπορεί να μετρηθεί μόνο σε έτη φωτός.
26. * Ολοι είναι με το μέρος μας. Εκτός από εμάς.
27. * Στο σοσιαλισμό, δυο και δυο κάνουν τέσσερα. Στον καπιταλισμό, επίσης. Αλλά τι διαφορά!
28. * Οι κάτοικοι υποδέχθηκαν τους ελευθερωτές τους στους δρόμους. Ολα τα σπίτια είχαν καταστραφεί.
29. * Ο όρκος του Ιπποκράτη αφήνει να εννοηθεί ότι ένας γιατρός οφείλει να βοηθά οποιονδήποτε άρρωστο, ανεξάρτητα από τη μάρκα ουίσκι που του φέρνει ως δώρο.
30. * Ο ασθενής που δεν γνωρίζει ότι οι γιατροί χρειάζονται το φακελλάκι τους, είναι ιατρικό φαινόμενο.
31. * Μετά το διαζύγιο, επέστρεψα στη γυναίκα μου. Ακόμα και το διαζύγιο ήταν αποτυχία!
32. * Μοιράσου τα προβλήματά σου με τους φίλους σου. Θα τους κάνεις να νιώσουν καλύτερα.
33. * Αυτός που είναι μπροστά από τον καιρό του βρίσκετυαι πιο κοντά στον τάφο του.
34. * Κάναμε ένα σωρό λάθη. Σας παρακαλώ, συλλάβετε αυτούς που μας ψήφισαν.
[ΒΟΧ -2 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΣΕΡΒΩΝ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΙΩΝ - ΚΑΤ' ΕΠΙΛΟΓΗΝ! ΟΣΑ ΧΩΡΕΣΟΥΝ!!!!]
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΑΦΟΡΙΣΜΩΝ
ALEKSANDAR BALJAK
«Οι διαδηλωτές επιτέθηκαν βίαια, με τις πλάτες τους, πάνω στα γκλομπ των έκπληκτων αστυνομικών»
Είναι ο αδιαμφισβήτος αρχηγός του «Αφοριστικού Κύκλου του Βελιγραδίου». Ζει στο Βελιγράδι και είναι ο μόνος συγγραφέας, εκδότης και θεωρητικός των αφορισμών με... πλήρη απασχόληση στον τομέα. Εχει δύο διαφορετικά μάτια, ένα γαλάζιο και ένα πράσινο. Κάνει υγιεινή ζωή, εκτός από το σπορ της λοταρίας.
ALEKSANDAR COTRIC
«Γιατί δεν θα πρέπει να αισθανόμαστε υπερήφανοι για το παρελθόν μας, όταν κάθε καινούρια μέρα είναι χειρότερη από την προηγούμενη;»
Ηταν αντικαθεστωτικός, κατέληξε υπουργός. Τη δεκαετία του '90 συμμετείχε σε βίαιες διαδηλώσεις εναντίον του Σλόμποταν Μιλόσεβιτς. Αργότερα έγινε βουλευτής και ανέλαβε διάφορα κυβερνητικά πόστα. Παρά τη μεταστροφή στη ζωή του, συνεχίζει να γράφει σατιρικούς αφορισμούς για την πολιτική και τους εκπροσώπους της.
MILAN TODOROV
«Αν κρίνω από τη φωνή σου, θα έλεγα ότι δεν είσαι από τα μέρη μας. Εδώ κανείς τολμά να ξεστομίσει έστω μια λέξη».
Υπεύθυνος τηλεοπτικού σταθμού, επί Μιλόσεβιτς, σιχάθηκε τα πάντα μετά τις διαδηλώσεις του Οκτωβρίου 2000, με αποτέλεσμα να το γυρίσει στην οινοποιία. Συνέχισε να γράφει αιχμηρούς αντιπολιτευτικούς αφορισμούς, τόσο πριν όσο και αφού απώλεσε τη θέση του από τον κρατικό σταθμό.
ILIJA MARKOVIC
«Τα χειρότερα δεν πέρασαν. Τα καλύτερα δεν ήλθαν ακόμα».
Οικονομολόγος από το Νόβι Σαντ, στη βόρεια Σερβία. Εχει εκδώσει, μέχρι στιγμής, 18 βιβλία με αφορισμούς, μερικά από τα οποία έχουν γίνει μπεστ-σέλερ. Εχει επίσης γράψει ένα «μυθιστόρημα με αφορισμούς» που διασκευάστηκε θεατρικά και πρόκειται να παρουσιαστεί στο Εθνικό Θέατρο Βελιγραδίου.
DEJAN MILOJEVIC
«Γεννήθηκα σε μια φτωχή οικογένεια, Τα παιδιά μου μπορούν υπερήφανα να πουν το ίδιο»
Βετεράνος ταχυδρόμος, αγαπά πολύ τη δουλειά του και το ανθρώπινο είδος. Είναι επίσης τακτικός θαμώνας των πρακτορείο ΠΡΟ-ΠΟ, ΛΟΤΟ κ.λπ.
RASTKO ZAKIC
«Η εργατική τάξη είναι ο σκελετός του συστήματός μας»
Ο πιο λογοκριμένος συγγραφέας στη Γιουγκοσλαβία του Τίτο, με επτά κατασχέσεις εκδόσεων με αφορισμούς. Συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή αρκετές φορές και σε μια από αυτές η μυστική αστυνομία του πρότεινε να τον απαλλάξει από κάθε κατηγορία, αν δεχόταν να κατασκοπεύει τους συναδέλφους του και να δίνει αναφορά για τις κινήσεις τους. Προς μεγάλη τους έκπληξη δέχθηκε, αλλά υπό την προϋπόθεση «να του δώσουν την κατάλληλη στολή του χαφιέ».
VESNA DENCIC
«Επιτέλους αλλάξαμε το καθεστώς. Θα είναι πραγματική ανανέωση για τους επιγραμματιστές»
Webmaster, εκδότρια του μηνιαίου online σατιρικού ΕΤΝΑ (www.eetna.tk), πρώην διευθύντρια μιας επιτυχημένης εμπορικά φίρμας και πρώην πλασιέ κοσμημάτων.
VLADIMIR JOVICEVIC
«Ο Σέξπιρ ποτέ δεν είπε: "Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Αγγλίας"»
Γκραν μετρ στο σκάκι, φανατικός του σινεμά, μποέμ και ένας από τους βετεράνους του Αφοριστικού Κύκλου του Βελιγραδίου.
DJORDJE OTASEVIC
«Εφέτος ο Αγιος Βασίλης ήταν αρκετά καλός, αλλά ο τάρανδος μου 'κάτσε λίγο βαρύς στο στομάχι»
Γλωσσολόγος και εκδότης. Συγγραφέας της υπό έκδοση «Εγκυκλοπαίδειας των Αφορισμών» που θα αποτελείται από 50 τόμους, εκ των οποίων έχει γράψει μέχρι στιγμής τους τρεις.
RASA PAPES
«Στα δικά μας παραμύθια κάθε τέλος είναι πιθανό, γιατί η Κοκκινοσκουφίτσα πεινάει όσο και ο λύκος...»
Παιδοδοντίατρος, χρησιμοποποιεί συχνά τους χιουμοριστικούς αφορισμούς του ΄στη διάρκεια των επεμβάσεων, για να κατευνάζει το φόβο των μικρών ασθενών.
